Birçok kaynak, bilinen en eski kitap okuma kulübü olarak 1630’lu yılları işaret ediyor. Vaiz Anne Hutchinson, 1634’te haftalık vaazları incelemek için bir grup kadını organize ediyor. Ve bir okuma kulübü oluşturuyor. Kadınların okumasının, fikirlerini belirtmesinin ve erkeklerle tartışmasının bir tabu olarak görüldüğü karanlık bir dönemde Hutchison, bir kitap okuma kulübüne ev sahipliği yapıyor. Yüzyıllar geçti, çağlar değişti, devranlar döndü. Hutchinson, o günlerde belki geleceği düşünmüyordu, hayal etmiyordu. Belki kitap okuma kulüplerinin gün gelecek evrensel bir nitelik kazanacağını bilemiyordu, kimbilir. Ama bugünün bir gerçeği artık, bu kulüpler. Ve de sosyal medyadaki kitaplarla ilgili akım ve trendler.
Tanışmak, konuşmak, sosyalleşmek, komünite kurmak
.png "booktok (1).png")
Teknolojinin erişebilirlikteki sınırları kaldırmasıyla, online dünyanın tüm nimetleri edebiyat alanına da taşınıyor. Teknolojinin hayatımızın her alanında belirleyici şekilde yer almasıyla birlikte online ağırlıklı kitap okuma kulüplerini özellikle son 10 yıl içinde daha çok duymaya başladık. Son yıllarda ise başta TikTok olmak üzere farklı mecralar da bu alanda öne çıkıyor.
2020 senesinden başlayarak Tiktok’un #BookTok etiketi özellikle endüstriyi en çok etkileyen olaylardan biri oldu. Pandemi dönemi ve sonrası, online kitap kulüpleri etkisini, sayılarını ve üyelerini artırdı. Bu süreçte özellikle global çapta birçok ünlü ve alanının trend belirleyici siması da kitap kulüpleriyle boy gösterdi.
Kitapları film ve TV şovlarına dönüştürmede bir araç olarak da görülüyor
Bazı ünlü kitap kulüpleri daha edebi bir yapı tercih ederken, bazıları ise adeta birer business tool olarak kullanılıyor. Özellikle prodüksiyon şirketleri ile işbirliği içinde, viral olan kitapları film ve televizyon şovlarına dönüştürmek hedefleniyor, bu yönde stratejiler oluşturuluyor. Bunun bir örneği ünlü oyuncu Reese Witherspoon. Reese’s Book Club adını alan kitap kulübü, geçtiğimiz senelerde dünya çapında en sevilen ve büyük takipçi kitleleri olan Daisy Jones & The Six ve Big Little Lies gibi kitapları sonrasında ekranlara taşıdı.
Tartışma: Kitap, bir kombin nesnesi midir
Tabii kitap artık bir dekor nesnesi de. Bir kombin tamamlayıcısı da. Bu belki işin edebi yönü için bazı yönleriyle tartışmalı hatta acı verici bir durum ama böyle bir gerçeklik de var, kabul etsek de etmesek de. Kitap, ellerde özellikle gösterilmek istenen bir nesneye de evriliyor, bazen bir fetişe. Plajlardan, moda haftalarına, birçok alanda. Bazı starların tarzlarına adeta bir aksesuar gibi kombinleniyor. Tabii bu noktada, bazı yazarların ve kitapların da tanıtımları ve pazarlamaları ustaca yapılıyor. Şu kesin, bu akım sürecek. Kitap artık belki sadece bir kitap olmayacak hiç.
Diğer yandan, kitap kulüpleri özelinde baktığımızda, evet ortada iş birlikleri de var. Bazı projeler de. Ama hala belki üstünde daha fazla fikir, proje, işbirliği üretilebilecek bir alan olarak da görünüyor.
Bir TikTok femoneni: BookTok
BookTok, kısacası TikTok uygulamasında kitaplara ve edebiyata odaklanan bir alt topluluk. Bu segment altında içerik üreticileri, okudukları kitaplar hakkında incelemeler yapıyor, çeşitli özellikleri kullanarak aralarında tartışıyorlar. Bazen ise içerikleri mesela moda gibi farklı konulara bağlayabiliyorlar.
Her geçen sene kullanımıyla beraber bir yandan esasında daha düşük olan prestiji de artan TikTok'un son dönemine damga vuran trendlerinden biri BookTok. BookTok, birçok okuru, özellikle de genç okurları bazen bilmediği yazarlarla ve kitaplarla tanıştırabiliyor. #BookTok hashtag’i altında adeta bambaşka bir dünya var.
Milyarlarca görüntüleme sayısına sahip bu hashtag, kullanıcıların yeni favori kitapları hakkında fikirlerini veya en sevdikleri yazar ve hikayeleri incelediği bir alan. Tabii burada bir Dünya Kitap Eki veya Cumhuriyet Kitap Eki seviyesi de beklemeyin. Birçok paylaşım TikTok'un stiline, havasına ve pratiklerine uygun şekilde. Bazen basit, bazen yaratıcı. Ama kesinlikle karmaşık değil. Diğer yandan birçok tanınan yazar veya genç yeni tanınan yazar da, bu trendi daha çok tanınmak, okunmak için aktif kullanıyor. BookTok, kitap endüstrisini canlandıran bir faktör oldu, bu kesin. Birçok yeni yazarın kariyerlerindeki belki ilk adım oldu. Veya yıllar öncenin bazı popüler kitaplarını yayınlanmalarının üzerinden yıllar geçmiş olsa bile tekrar satanlar listelerine sokmayı başardı. Tiktok veya Booktok, yayınevlerinin de radarında. Büyük yayınevleri #booktok topluluğuyla etkileşime geçme fırsatını kullanıyor.
Bu arada BookTok akımının bir benzeri de YouTube’da yaşandı ve yaşanmaya devam ediyor. BookTube. BookTube’u da, YouTube topluluğunun kitaba özgü bir alt kümesi olarak tanımlayabiliriz. BookTube topluluğu bugüne kadar dünya çapında milyonlarca izleyiciye ulaştı. BookTuber'larda özellikle daha niş türlere de eğilim olduğunu görüyoruz.
Hem müzik hem de bir kitap kulübü ikonu: Dua Lipa
Dua Lipa, kariyerinin ilk profesyonel sözleşmesini imzaladığında 18 yaşına yeni girmiş. Arnavutluk kökenli bir aileden gelen bu genç kız, bugün ise dünyanın müzik ikonlarından biri haline geldi. Trend belirleyen çok güçlü bir kadın profiline. Ona bu sayfalarda özel bir köşe ayırmamızın sebebi ise bir kitap kulübü sahibi olması ve edebiyata düşkünlüğü.
Bugün artık müzik dünyasının en etkili ve popüler isimlerinden olan, sayısız Grammy ve Brits ödüllü Dua Lipa üçüncü stüdyo albümü “Radical Optimism” ile bu yıl da gündemdeydi. Yeni albümüyle çıtayı iyice yukarılara taşırken bir kültür ikonu olarak her geçen gün de etki alanını büyütüyor. Dua Lipa, İngiltere’nin en büyük kitap kulübünün de kurucusu. Ayrıca Lipa, Booker Kitap Ödülleri’nde de sunuculuk yaptı.
İlk albümünde büyük bir çıkış yakalayan Dua Lipa, “New Rules”, “IDGAF” ve “Be The One” gibi parçalarla dikkat çekmişti. Eski tarz disko ve pop altyapılarının üzerine güçlü sesiyle birlikte kişilik katan şarkıcı o günden bu yana sadece müziğini değil personasını da şekillendiriyor. Irkçılığa, cinsiyetçiliğe ve homofobikliğe karşı da sesini yükseltiyor. “Future Nostalgia” albümüyle özellikle çıtayı arşa taşıyan isim, artık bir popçudan çok daha fazlası. Bir stil ikonu da. Öyle ki “Houdini” şarkısının klibindeki giydiği eşofman, sosyal medyada gündem oldu, satışları patlattı. Dua Lipa’nın Hollywood’un radarına girmesi de uzun sürmedi. Greta Gerwig’in çektiği “Barbie” filmine“Dance the Night” isimli bir şarkı yaptı Lipa. ve Deniz Kızı Barbie olarak kamera önünde de gördük onu.
Dua Lipa, aynı zamanda İngiltere’nin en büyük kitap kulübünün de kurucusu demiştik. ‘Service 95’ ismini verdiği projesini Dua Lipa, 2022 yılında kurdu. Bu kulüpte her ay 1 kitap seçti ve seçtiği kitabın yazarını ağırladı. Bu kitaplar arasında bir diğer müzik ikonu Patti Smith de “Çoluk Çocuk" kitabıyla var örneğin.
Dünya Çapındaki Ünlülerin Bazı Dijital Kitap Projeleri ve Kulüpleri:
- Sarah Jessica Parker - Book Club Central
- Kaia Gerber - Library Science
- Dua Lipa - Service95
- Emma Roberts - Belletrist
- Emma Watson - Our Shared Shelf
- Florence Welch - Between Two Books
- Dakota Johnson - Tea Time
En Popüler Kitap Kulüpleri
Gelin haydi, kitapseverlerin de çok yakından takip ettiği bazı kitap okuma kulüplerine birlikte göz atalım. Bazıları oldukça aktif, bazıları daha az ama hepsi okurların buluşma noktası niteliğinde. Belki arasında üyesi olmak isteyeceğiniz bir kulüp bulabilir, üyesi olabilirsiniz.
Adas Kitap Kulübü
Dünya edebiyatının en önemli eserleri arasında yer alan kitaplardan her ay bir tanesinin seçildiği ve moderatörlüğünü Ayşegül Dalakay’ın yaptığı online toplantılar ile konuşulup tartışılarak ilerleyen bir okuma kulübü.
Booker Ödüllü Kitaplar Kulübü
2023 Aralık ayından itibaren bir yıllık bir süre için her ay hangi kitabın okunacağının belli olduğu bir okuma kulübü. Bu kulüpte Booker Ödülü’nü kazanmış veya aday olmuş kitapların derlendiği bir liste Melikşah Altuntaş’ın YouTube kanalından duyuruldu. Bu duyurulan kitapları katılımcılar bir ay boyunca okuyorlar ve ay sonunda YouTube’dan açılan bir canlı yayında yorumlar üzerinden başka edebiyat severlerle fikir alışverişi yapıyorlar.
Melih Elal Okuma Grubu
Bu kitap kulübü Bursa’dan. Bursa Nilüfer Kent Konseyi’nde üç haftada bir her çarşamba günü buluşan, bir yandan da çeşitli yazarlarla söyleşiler düzenleyen, fuarlara aktif katılım gösteren, her geçen gün kendilerine yeni bakış açılan katarak gelişmeye devam eden, katılımın serbest olduğu bir okuma grubu.
Ankara Kitap Kulübü
Ankara Kitap Kulübü, başkentin kitap dostlarını bir araya getirerek edebi bir yolculuğa davet ediyor. Bu özel kulüp, Ankara kitap okuma grubu olma özelliği taşıyan bir platform sunarak şehirdeki okuma tutkunlarını bir araya getiriyor.
1 Kitap 1 Mekan
Duygu Özdemir’in başlattığı bir edebiyat projesi. Proje YouTube ve Instagram hesabı üzerinden ilerliyor.
Pandora Kitap Kulübü
Fantastik ve bilim kurgu sevenleriyle ilk toplantısını İzmir’de 2024 yılı şubat ayında düzenlemiş olan bir kitap kulübü. Henüz yeni olan bu kitap kulübünün özenle seçilmiş kitaplarının İzmir’deki bilim kurgu severlerin ilgisini çekebilir.
Mavi Şapka Kitap Kulübü
Mavi Şapka Kitap Kulübü, Dize ve Diyar Tozakı tarafından Temmuz 2018’de kuruldu. Kıbrıs’ta insanların bir araya gelip okudukları kitaplar ve edebiyat hakkında konuşabilecekleri bir platform olmadığını gördüklerinde bu açığı giderebilmek için bu kulübü tasarlamışlar. İlk başlarda plansız bir arkadaş grubu arasında başlayan birliktelikler, 2019 Ocak ayında çevrimiçi platforma taşınmış. Çevrimiçi yapılan gruplara Türkiye’den ve başka ülkelerden katılımlar olmaya başlayınca grup bugünkü hâline evrilmiş.
Merhaba Kitap Kulübü
Merhaba Kitap Kulübü her ay farklı tür kitaplar okuyup kitaplığımızdaki tür çeşitliliğini artırma amacıyla 2019'da kuruldu ve 2020’den beri online bir kitap kulübü
Don Kişot Kitap Kulübü
Kadıköy çıkışlı bir oluşum. 2017 yılında kurulan Don Kişot Kitap Kulübü, Kadıköy’de belirlenen bir kafede toplanan kulüp, her ay belirlenen bir kitabı okuduktan sonra bir araya gelip üzerine sohbet ve analizler gerçekleştiriyor.
Sade Okuma Kitap Kulübü
2016 yılında serüvenine başlayan Sade Okuma kitap kulübünün adı, sanılanın aksine “sadece okuma” temasından değil sade Türk kahvesi temasından geliyor. Toplantılarını Kayseri’de gerçekleştiren kulüp, ayda bir kez toplantı düzenleyerek belirlenen kitabı tüm üyeleri ile birlikte yorumluyor.
Rory Gilmore Kitap Kulübü
Ayşe Ayhan Demir, Rory Gilmore Kitap Kulübü’nü 2016 yılında kurdu. Kulüp önceleri Karaköy Books and Coffee’de bir araya geliyordu. Pandemide Instagram canlı yayınına başladılar ve Zoom’a geçiş yaptılar. Rory Gilmore Kitap Kulübü, adını “Gilmore Girls” dizisindeki Rory Gilmore karakterinden alıyor. Kulüp, dizide yer alan kitaplar dışında başka klasiklerin de okuma listesine alıyor.
Martı Kitap Kulübü
Yasemin Sungur tarafından kurulan Martı Kitap Kulübü, “Kitap ile Sohbet” adı ile her salı günü Oyuncak Müzesi’nde üyeleri ile buluşuyor. İstanbul dışında İzmir ve Bursa’da da toplantılar gerçekleştiren kulüp, etkinliklerini hem yüz yüze hem Zoom üzerinden de yapıyor.
Kitap Ağacı Kitap Kulübü
Kitap Ağacı, en eski kitap kulüplerinden biri. 2013 yılında Türkiye’nin farklı yerlerinde yaşayan ve birbirlerini Instagram üzerinden takip eden sekiz kitap meraklısının kurduğu bir kitap kulübü. Şu an birbirleriyle Instagram hesapları üzerinden iletişime geçen kulüp, Türkiye’nin farklı illerinde buluşmalarını gerçekleştiriyor.
Muga Book Club
Muga Book Club, “Sakin”, “Yakın” ve “Başka” kitaplarının yazarı Ege Soley tarafından kuruldu. Her ay seçtikleri ve okudukları kitapları, internet sitesinde yer alan “mugabookclub” başlığı altına yayınlayan kulüp, aylık ve yıllık olarak iki farklı üyelik sunuyor.
Kültür Perileri Kitap Kulübü
Farklı mesleklerden aktif kitap okuma eylemi için bir araya gelmiş kitap severleriz” şeklinde kendini özetleyen kulüp, ayda bir kez buluşarak kitaplar üzerine konuşuyor. Kültür Perileri, her ay ele alacakları konu üzerine kitapları Instagram hesaplarından paylaşıyor. Her ay Zoom üzerinden farklı bölgelerden üyeleri ile kitap analizleri yapan kulüp, toplantılara katılanlara ise belirlenen kitabı okuma şartı koyuyor.
İstanbul Edebiyat Kulübü
İstanbul Edebiyat Kulübü, öznesi kitaplar olan bir kulüptür. 1 Nisan 2017 tarihinde kurulan kulüp bu zamana kadar 100’ün üzerinde kitap değerlendirmesi, 200’e yakın tiyatro, opera, bale, müzikal etkinliği, film okuması etkinliğinin yanında kitap mezatları, şiir geceleri ve edebiyat kampı gibi etkinlikler yapan müstesna bir topluluktur.
Minevra Kitap Kulübü
“İki kişinin okuduğu kitap aynı değildir” sloganı ile etkinlikler düzenleyen Minevra Kitap Kulübü, üyeleri ile aktif olarak kitap analizleri yapan bir kulüp. Kulup kendini “Kitap okumaya gönül vermiş, okudukları üzerine konuşmayı da seven bir kitap topluluğuyuz. Bireysel okuma alışkanlıkları dışında yeni türler, yeni yazarlar tanıma maksadı güdüyor; her bireyden öğrenilebilecek değerli fikirler olduğuna inanıyoruz. Bir yandan çeşitli kültürel etkinliklere de katılım sağlayıp, düzenli aralıklarla kitap tartışma toplantıları düzenliyoruz” şeklinde tanımlıyor. Toplantılarını genellikle Kadıköy'deki nezih mekanlarda veya yazın gelişiyle Caddebostan, Moda veya Maltepe sahillerinde gerçekleştiriyorlar.