1991 yılından beri pek çok Hollywood filminde saç stilisti olarak görev yapan Kelly Nelson’ı muhtemelen hiçbiriniz tanımıyorsunuz. Gerçek bir sinefil değilseniz Waiting for Guffman, Suburbia, The Life of David Gale, bazı yeni nesil Chainsaw serisi filmleri, Mud ve tabii ki Breaking Bad gibi film ve dizilerde asistanlıktan departman yöneticiliğine kadar yükselen bir kariyeri olduğunu da bilemezsiniz. Bilmeniz de gerekmez. Ama belki 12 yıl önce ortaya çıkan, Reddit’te pek çok tartışmaya konu olan ve başrolünde yer aldığı meme’i görmüş ya da bu meme’e gülmüş olabilirsiniz. Bunlardan hiçbiri yaşanmadıysa feed’inize düşmüştür, scroll ederek geçip giderken belki gözünüzün ucuyla fark etmişsinizdir.
Saç Stilisti Kelly Nelson ismini taşıyan meme, bence internet mizahının hem biçim hem de içerik olarak ulaştığı zirvelerden biri. Gerçek bir trollük ürünü, trollüğün sanat mertebesine ulaştıran birkaç KB boyutunda düşük çözünürlüklü bir sanat eseri. Kelly’nin yaşamına, onu gerçek benliğinden ayırıp ikili bir yapı kazandıran, kendisi dışında soyut bir varlık da kazanarak yaşamını ikili olarak sürdürmesine sebep olan enteresan bir vaka. Gelin biraz detaylı şekilde bu meme’i inceleyelim.
Genel olarak baktığımızda 3 ayrı katmandan oluşan Saç Stilisti Kelly Nelson, oyuncu fotoğraf kolajı, roll caption kısmı, kırmızı ile yapılan alelade işaretleme ve yukarıda yer alan başlıktan oluşan 4 ana unsurdan meydana geliyor.
- Breaking Bad’in bölüm sonlarında yer alan roll caption’da ekip kadrosunda bulunan 4 kişi üstte siyah zemin üzerinde yerleştirilmişken aşağıda dizinin farklı sezonlarında, farklı önem seviyesinde hikâye içerisinde yer almış 10 karakteri görüyoruz. Karakterlerin hepsi kel ya da saçları kısa kesilmiş insanlar.
- Roll caption kısmında özenden uzak bir kırmızı ile çizilmiş bir daire var.
- Daire içine alınmış, dizi kadrosunda yer alan 4 kişi arasında en altta yer alan “Saç Stilisti Kelly Nelson” bulunuyor.
- İsteğe göre bazı versiyonların metni var, bazılarında ise yok: “Bir an duralım ve Kelly Nelson’ın Breaking Bad’de ortaya koyduğu hakkı verilmemiş müthiş performansını takdir edelim.”
Parça parça bakınca her bir ayrıntı bize bunları söylüyor. Bütünde anlatılan hikâye ise aşağı yukarı şöyle: 5 sezon süren ve IMDB’de 5.5 milyon izleyici tarafından 9.5 puan verilen, Top 100 dizi arasında 11. sırada yer alan Breaking Bad’de saç stilisti olarak görev alan Kelly Nelson ile dizide öne çıkan 11 karaktere bakıldığında hepsinin kel, kafasını kazımış ya da çok ama çok kısa saçlı olması üstünden alay ediliyor. Düşük çözünürlüklü görsel internete has yoğun ironi barındırıyor. Kelly’nin mesleğine bakıp ürettiği birbirine benzer ürünlere bakarak “Kelly Nelson, saç tasarımcısısın ama pek de bir şey tasarlamamışsın” diyorlar. Kelly’nin hiçbir suçu yok. Hatta onu bir özne gibi ele almayı da bırakıp yalnızca matematikteki bir değişken, bir X olarak görerek. Yolumuza devam etmeliyiz. Çünkü bu meme’den kurumların ruhu üstüne çıkarabileceğimiz, herhangi bir organizasyonun karşı karşıya kalabileceği tehlikelere dair çok ama çok fazla ders var.
1. Ders: Aşırı düşünmekten kaçın
Kelly’yi tanımıyoruz, ama üretimlerine baktığımızda bir aşırı düşünür olduğunu söylememiz mümkün. Breaking Bad’in detaylı evreni içerisinde yer alan birbirinden zengin karakterler için nasıl bir saç stili oluşturması gerektiği üstüne çok fazla düşünmüş. Düşünceleri içerisinde bir miktar kaybolmuş (ki bu kayboluş aslında yeni şeyler keşfetmesine sebep olabilecekken olamamış), hatta belki de dizinin geçtiği Meksika sınırı bölgesindeki iklim özellikleri gibi parametreleri de işin içerisine katarak saç stilleri hakkında taslaklar çıkarırken aşırı düşünme süreci içerisinde zamanını tüketmiş. Sıcaklar yüzünden kısa saç tercih edileceğine dair bir mind map oluşturmuşken, kısa ama farklı saç stillerini keşfetmek için belki de bölgedeki berberlerde gereğinden fazla zaman geçirdi ve bu kataloglama sonsuz bir arşiv süreci haline geldi. Robert Musil’in 26 yıl boyunca Niteliksiz Adamı yazmayı sürdürmesi gibi çalışmasını, elbette 26 yıl sürdürmedi ama, gerekenden uzun tuttu. Deadline yaklaştı…
Aşırı düşünce döngüsü sonunda başladığı sürecin sonuna varması gerekirken, çizgisel olarak ilerlemesi beklenen süreci dairesel bir hale getirmiş. Yani, en başa dönmüş. Başlangıç noktasında ise “aynı şeyi” tekrar ederek standart bir ürün ortaya çıkarmış. Ortak bir kalite tutturmuş ama yaptığı şeyin içerisinde maalesef yenilik yok, endüstriyel tekrar ve sıkıcılık var.
2. Ders: Asla kestirme bir çözüm yolu olarak seri üretimi tercih etme
Aşırı düşünme baştan sona çizgisel bir zaman algısı yaratmak yerine dairesel bir süreç oluşturuyor. Kişi bu süreçte kayboluyor. Bir yerden bir yere varması gerekirken, kendi etrafında dönüyor. Başladığı yere varıyor. Çözüm çeşitlenmek yerine tekrar eden bir yapı kazanıyor. Ancak çözümün üreticisi ister istemez bu noktada kaybediyor. Tek tiplik fark yaratmakta zorlanıyor. Üretim süreci aşırı düşünce içinde kaybolup döngüsel bir hal alıyor. Acil çözüm bulunması gereken “deadline” yaklaşırken teslim edilen ürün önceki ve sonrakilerden pek de ayrışmıyor. (Breaking Bad örneğinde hikaye o kadar zengin ki, Kelly’nin seri üretimi aşırı dikkat etmedikçe göze batmıyor. Kelly, kolayı seçiyor. Farklı uzunlukta kısa saçlardan bir seri meydana getiriyor. Olay örgüsünde birbirinden yeterince uzak duran bu karakterler, belki planlı, belki de plansız şekilde kamufle edilerek aynı saç stillerine mahkum ediliyor. Saç stilisti, stilize olmayan bir seri üretimle görevini tamamlıyor. Bu defa kurtuluyor tabii ki ama farklı alanlarda ilk iki dersin karşılıklı etkileşiminin doğurduğu sonuçlar çok daha kötü ve maalesef fark edilir olabiliyor. Tost yapmıyorsanız tercih edilmesi son derece tehlikeli bir yol, hatta günümüzdeki tüketici alışkanlıklarına bakınca tostçu için bile tehlikeli…)
3. Ders: Bazen maker olman gerektiğini kabullen
İşiniz gereği her siparişte farklı çözümler üretmeniz gerekiyorsa kendinizi farklı bir alanda bulursunuz. Bu alan genellikle şuna benzer: Arkadaşlarınızla bir tatil beldesine gelmişsinizdir. Gün boyu beraber takılırsınız. Bir noktada akşam için güç toplamak adına herkes bir köşeye dinlenmeye çekilir. Sizin içinizde ise bu rutini yıkmak isteyen bir kaşif vardır ve biraz dolanmaya çıkmanız yönünde sizi dürtükler. Siz de alıp başınızı gider dar sokaklarda dolanırsınız. Bir sağa, bir sola sapıp ortamın tadını çıkarırken bilinmezlik sizi keyiflendirir. Yeni bir şeyin peşinde olduğunuzu fark edersiniz. Güzel bir RPG oyununda haritanın karanlık tarafları önce gri bir tona, sonra hafif hafif pasparlak bir aydınlığa kavuşuyor gibidir. O grilikle parlaklık arası alan kaybolma olasılığına dair belirsizliktir işte. Belirsizlik, size keyif verirken içinizde bir korku da oluşmaya başlar: Öncelikle hoş geldiniz. (Artık kaybolmanın eşiğinde, bilinmezliğin rahatsız edici sınırlarındasınızdır, ama yeniliğe hiç olmadığınız kadar da yakınsınızdır.)
Nitekim bir süre sonra kaybolursunuz, arkadaşlarınız sizi arar, nerdesin yahu diye sorarlar, siz yeri tarif edemezsiniz, navigasyon bilinmezlikle baş etmede pek başarılı olmaz, sempatik sokaklar karmaşıklaşır, labirentin içerisindeki Jack Torrance gibi dolanmaya başlarsınız. Bilinmezliğin soğukluğu giderek artar ve donarsınız. İşte, maker olduğunuzda bilinmezliğin labirentinden çıkmak için kendi yolunuzu çizmeniz gereken çözümleri daha kolay bulursunuz. Başkasından beklemeden kendiniz yaparsınız. Bu veri toplamak da olabilir, basit bir trickle kodlamaya dair bir numara yapmak da, hiçbiri değilse tasarımsal bir sürece dair çözüm bulmak da. Veya metalurji hakkında fikir sahibi olanızı da… Tabii ki veri konusunda uzman, tasarım alanında duayen ya da metalurji hususunda müthiş bir bilgi birikimine hemen sahip olamazsınız. Ama bu alanda fikir sahibi insanlarla kısa sürede temas kurup kendinizi beklediğinizden daha ileri bir noktaya taşıyabilirsiniz.
Çünkü, bazen maalesef ne yapıyorsanız yapın, her şeyi sizin yapmanız gerekir. Gerekebilr. Başkasına bağımlı olma halinden kurtulursanız, aşırı düşünme döngüsünde dahi olsanız kestirme çözümlere kaçmak zorunda kalmazsınız. Yapın. Ne yapabiliyorsanız yapın. Yapmak zorunda olmasanız da yapın. Çünkü sizin yerinize biri yapmayacak emin olun. Ortada bir destek varsa bile deneyin. En kötü ihtimalle bir B planınız olur. A planınız böylece daha güçlü bir hal alır. Yapın işte. Bir yolunu bulun. Öğrenin. Acilen. Lütfen. Kelly maker olmaktan kaçınmış.
4. Ders: Kurumsal hafıza çok ama çok gerçek bir şeydir
Aşırı düşünme sarmalından seri üretime düşmeden yenilikçi bir biçimde çıkıp, maker tavrıyla sonuçlar üreten insanlar Kelly gibi “kelliğe övgü” yapmazlar. Aşırı düşünme döngüsünden kurtulmaları ya da oradan yenilikçi bir çözümle çıkmaları başkalarına ışık tutar. Seri üretimden kaçınmaları çevresindekiler için esin kaynağı olur. Makerlık konusunda hevesleri başka projelerde de yenilikçi çözümler ortaya çıkmasını sağlar. Böylece hem enteresan sonuçların olduğu bir portfolyo meydana gelir, hem de bu portfolyonun karakteristiğinden doğan bir know how ortaya çıkar. İşte buna kurumsal hafıza denir. Kurumsal hafıza çözümler, ürünler ve tüm bunların yapılmasını sağlayan know how’dan oluşan bir hazinedir. Soyut bir palavra değil, people and culture mitolojisine ait görünmez bir canlı değil, çok ama çok gerçek bir şeydir. Kelly’ler bilmez ya da Kelly’ler bunun bir parçası değildir. Bahsettiğim şey soyut kalmış olabilir. Somutlaştıralım. Maddiyat her şeyi daha kolay anlamamızı sağlar: Nike’ın global olarak kurum içerisindeki başarılı çalışanlarını ödüllendirdiği Maxim ödüllerini vermeyi bıraktığı yıldan beri (2022) piyasa değeri kaybetmesi basit bir tesadüf değildir.
Gelecek ve refah kaygısının arttığı bu dönemde, şirketlerin başarılı bir şekilde yol alabilmesi için etkili çalışan stratejilerine ve yenilikçi İK politikalarına odaklanmaları gerektiği kaçınılmaz. Bu strateji ve politikaları Kelly’ler üstüne kurmamaları da bir o kadar önemli.